Register Project Neocalvinisme

Ibsen, Henrik (1828-1906)

Bio

Noors dichte en toneelschrijver.

Werk

• Brand. Dramatisch gedicht in vijf bedrijven, naar de oorspronkelijke Noorsche uitgave [1864] door J. Clant van der Mijll-Piepers, Amsterdam (Meulenhoff) 1908
  • de leuze Alles of niets!
    • K. Schilder, ‘„Bijbelgeloof en Bijbelcritiek”’ XIX, Gereformeerde Kerkbode van Vlaardingen Nr. 87 (27 juli 1918)
    • K. Schilder, „Tegenstrijdigheden in den Bijbel?”, 63
  • citaat pag. 128v ‘De toekomst komt nooit’
    • K. Schilder, ‘Terugblik’, Gereformeerde Kerkbode van Vlaardingen Nr. 104 (23 november 1918)
    • K. Schilder, ‘Eerste dankuur na den vrede!’, Gereformeerde Kerkbode Classis Gorinchem 7 (1919v) 4 (15 november 1919)
  • citaat pag. 135 „En mijn pastorie loopt vol”
    • K. Schilder, ‘Niet aangedrongen’, Gereformeerde Kerkbode van Vlaardingen Nr. 98 (12 oktober 1918)
    • K. Schilder, ‘Niet aangedrongen’, Leidsche Kerkbode 5 (1926v) 43 (25 februari 1927)
  • citaat pag. 155v „Wat zoekt gij hier in de kerk?”
    • K. Schilder, ‘Kerkelijk Leven en Kunst’ II, De Bazuin 69 (1921) 35 (3 september 1921)
  • citaat pag. 156 „Het genot van heerlijk huivren”
    • K. Schilder, ‘Terugblik’, Gereformeerde Kerkbode van Vlaardingen Nr. 104 (23 november 1918)
    • K. Schilder, ‘Eerste dankuur na den vrede!’, Gereformeerde Kerkbode Classis Gorinchem 7 (1919v) 4 (15 november 1919)
    • K. Schilder, ‘Kerkelijk Leven en Kunst’ II, De Bazuin 69 (1921) 35 (3 september 1921)

Christelijke Encyclopaedie¹ III,1-2

Ibden (Hendrik). De Noorsche dichter H. Ibsen (geboren 1828, gestorven 1906) is een van de belangrijkste figuren van de 19e eeuwsche Skandinavische letterkunde, ver buiten de grenzen van zijn land en zijn tijd bekend.

Als bij zoovelen, die in de historie der letterkunde hun plaats innemen, zien we bij Ibsen persoonlijkheid en denken gestempeld door de omstandigheden, die in de jaren van zijn vorming hun invloed hebben doen gelden. Zoon van goeden huize (zijn vader was een gezeten koopman in Skien) had hij een onbezorgden kindertijd. Maar door den achteruitgang van zijn vaders zaken raakte hij al spoedig in minderen doen. Op zijn 16e jaar kwam hij in de apotheek, werkte, onder zeer ongunstige verhoudingen, zich op tot het academisch toelatingsexamen, maar, eenmaal zoover, miste hij de middelen, om de studie der medicijnen te kunnen beginnen. Vaak had hij gebrek aan het noodigste. Met ’t schrijven in couranten trachtte hij in zijn onderhoud te voorzien.

Uiterlijk waren de jaren van Ibsens jeugd dus vol strijd en moeite. Maar ook innerlijk. En daardoor werd hij hard en cynisch, grimmig-hartstochtelijk. Gedurende een tiental jaren gaf hij zijn krachten aan de leiding van het tooneel; een tijdlang was hij directeur vna de Noorsche Schouwburg in Christiania. Maar in 1862 ging deze failliet en begon een leven van omzwerving. Hij woonde in Rome, Dresden en München, had het in den regel arm en maakte zich bovendien nog vele vijanden door wat hij publiceerde. Eerst na jaren, toen hij te Christiania teruggekeerd was en beroemd was geworden (niet het minst door zijn Brand), verminderden zijn zorgen. Het Noorsche Storting kende hem toen een jaargeld toe, dat hem een bescheiden bestaan verzekerde.

Dat een zoodanig donkere levensontwikkeling mede oorzaak is geweest van Ibsens pessimistische levensopvatting, is buiten kijf. Maar zijn aanleg lag toch ook in die richting. „Er is iets in zijn oog, dat hem dwingt zwart te zien” heeft Georg Brandes van hem getuigd, „iets krijgshaftigs, oproerigs, wild-zwaarmoedigs diep in zijn wezen”. Zijn pessimisme is dan ook niet melancholisch vna karakter, maar is verwant aan verachting en toorn. „Hij klaagt niet” zegt Brandes, „hij klaagt aan”. Het beeld van de wereld, dat hij teekent, met fel-scherpe lijnen, is afschrikwekkend. In zijn oog zijn maatschappij en samenleving rot. Overal speurt hij onder de oppervlakte der dingen vervreting en dat doet hem walgen van al wat bestaat, brengt hem tot een meedoogenloos afbreken van alle verhoudingen, omdat ze voor hem evenzoovele onwaarheden zijn.

Naast deze negatieve kracht staat bij Ibsen echter geen positief element. Voor wat hij neerhaalt stelt hij niets in de plaats, omdat hij zelf geen ideaal heeft, dat de donkere werkelijkheid oplichten kan. Daarom is hij terecht genoemd „de dichter van den twijfel”. Vele van zijn geschriften laten geen anderen indrk na, dan van troosteloosheid en wanhoop. De personen, die daarin optreden, toonen in verschillende gevalen een zeker gevoel van roeping, maar, òf hun ontbreekt het geloof in die roeping en daardoor de kracht, om haar te volbrengen, (men denke aan Rosmer in Rosmersholm) òf, als zij dat geloof wel hebben en ze hun roeping volgen, wordt toch, door den onontkombaren invloed van duistere machten, het doel gemist (men denke aan Brand).

Dit verschijnsel vindt wellicht zijn oorzaak in het feit, dat Ibsen niet gelooft aan iets, dat den mensch kracht en moed geven kan. Wel stelt hij wil en durf steeds scherp op den voorgrond, maar geen zijner figuren is tenslotte de belichaming van de triomf dier eigenschappen. |2| De wereld van leugen en bedrog, van schijn zonder wezen, ziet hij altijd sterker, dan elke hoogere levenssfeer. Strijd en schuld treffen hem overal, van vrede en verzoening weet hij niet. En ook is de liefde, die naar de Heilige Schrift „sticht”, voor hem een leugen en een begoocheling. De mensch, hoezeer hij het goede wil (Brand), wordt beheerscht door allerlei geheimzinnige, duistere, verwarrende invloeden en nimmer kan hij zich daarboven verheffen.

De hoofdtrekken van Ibsens karakter zijn: haat tegen alles, wat bestaat en twijfel aan iedere levenswaarde en in zijn vele dramatische werken heeft hij deze karaktertrekken gestalte gegeven.

Van deze dramatische werken noemen we als de bekendste: De Kroonpretendenten, Een komedie der liefde (een blijspel, dat den spot drijft met de verhoudingen in het huwelijksleven), Brand, Peer Gynt, Keizer en Gallileër, Nora, Spoken, Rosmersholm, Hedda Gabler, Bouwmeester Solness. Vele kleinere stukken staan daarnaast.

Dr C. Tazelaar.