Register Project Neocalvinisme

Abaelardus, Petrus (1079-1142)

Bio

Frans middeleeuws theoloog en filosoof.

Werk

• Sic et non, primum integrum ediderunt Ern. Lud. Theod. Henke et Georg. Steph. Lindenkohl, Marburgi Catt, 1851
  • verwijzing p. 10, 11
    • H. Bavinck, Gereformeerde Dogmatiek I, Kampen (J.H. Bos) 1895, 311

Christelijke Encyclopaedie¹ I,13-14

Abaelard (Peter) was de vader van de sceptische scholastiek, evenals Anselmus de vader genoemd mag worden van de orthodoxe scholastiek.

Zijn leven. Hij was geboren te Palais in Bretagne in 1079, en was de oudste zoon uit eene adellijke familie. Hij werd een leerling van den nominalist Roscellinus, maar daarna van den realist Wilhelm von Champeaux. Al spoedig trad hij op te Parijs als leeraar in de dialectiek en in de theologie en hij vond veel bijval. Fulbert van Parijs verkoos hem als leermeester, om zijn begaafde nicht Heloïse onderricht te geven. De leeraar werd op de leerling verliefd en het gevolg was, dat Heloïse een zoon ter wereld bracht, Astrolabius. Daarna traden beiden in den echt, maar zij wilden hun huwelijk verborgen houden, om Abaelard niet te hinderen op zijn geestelijke loopbaan. Fulbert bewaarde het geheim echter niet. Hij mishandelde zijn nicht. Daarom bracht Abaelard haar in een klooster. Fulberts wraak trof nu ook Abaelard, want hij liet hem ontmannen. Nu ging Abaelard in het klooster te St. Denis (1118). Daar trad hij spoedig weder als leeraar in de theologie op. In 1121 werd hij op een Synode te Soissons wegens Sabelliaansche ketterij veroordeeld en zijn geschrift over de Drieëenheid, dat ergernis verwekt had, moest hij in het vuur werpen. Hij werd daarop in een klooster gevangen gezet, maar hij wist te ontvluchten en keerde naar St. Denis terug. Hij bleef daar echter slechts zeer korten tijd en in een bosch bij Troyes zocht hij een toevlucht. Ook daar zochten zijn leerlingen hem op en daar ontstond het Oratorium van de Heilige Drieëenheid, Paracleet genoemd. Toen hij ook daar in zijn afzondering geen rust vond, liet hij zijn stichting aan Heloïse over en hij ging naar Bretagne en werd daar abt van een klooster (1128). Hij kon echter de kloostertucht niet handhaven en verliet Bretagne. Te Parijs begon hij weder als leeraar op te treden, altoos nog toegejuicht door vele leerlingen. Zijn roem wies bij den dag. Het ontbrak hem echter niet aan tegenstanders. Een der voornaamste was Wilhelm von Thierry, die door zijn geschriften ook Bernard van Clairvaux op het gevaar, dat de kerk van Abaelards zijde dreigde, wees. Deze trad op eene Synode te Sens (1140) als aanklager tegen Abaelard op. Abaelard werd veroordeeld. Hij |14| beriep zich op den paus, maar deze (Coelestinus II) kon hem niet redden. Innocentius II sprak den ban over hem uit en over al zijn aanhangers en veroordeelde zijn geschriften. Tevens werd hem opgelegd een levenslange kloosterstraf. Abaelard vond een toevlucht bij Petrus Venerabilis in het klooster te Cluni. Hij stierf in 1142 in het klooster van den heiligen Marcellus bij Chalons.

Zijn leer. Abaelard wilde niets weten van de stelling der orthodoxe scholastiek, dat het gelooven aan het weten voorafgaat. Alle kerkelijke dogmata moesten eerst bewezen kunnen worden, anders moest men ze niet gelooven. In de leer der Drieëenheid was hij Sabelliaansch. God was volgens Abaelard naar zijn almacht Vader, naar zijn wijsheid Zoon en naar zijn liefde Heilige Geest. Van de leer der voldoening, zooals Anselmus die voorgesteld had, wilde hij niets weten. Jezus heeft niet voldaan aan de goddelijke gerechtigheid. Hij heeft in leer en leven een liefde geopenbaard, die tot wederliefde noopt en deze wederliefde is zulk een kracht in den mensch, dat hij daardoor van de heerschappij der zonde bevrijd en kind Gods worden kan.

Hij schreef o.a. een „Dialoog tusschen een Jood, een Heidenschen filosoof en een Christen”; een „Tractaat over de Drieëenheid” en een boek „Sic et non”, waarin hij aantoont, dat de kerkvaders elkander telkens tegengesproken hebben. Daarenboven bestaat er nog van hem een „Commentaar op den brief aan de Romeinen.” Hij heeft ook nagelaten zijn „briefwisseling met Heloïse” en een „Biografie van zichzelven.”

Ds J.H. Landwehr.