Arie Noordtzij (1871-1944)

Is een nieuwe vertaling van het Oude Testament noodig?

Kampen (Ph. Zalsman) 1908

a

• Een woord vooraf
• Hoofdstuk I
• Hoofdstuk II
• Richteren 5
• Job 5
• Psalm 65
• Spreuken 21
• Jesaja 22 : 1-14
• Jesaja 41
• Lijst van besproken plaatsen

Een woord vooraf

Wat ik zeggen ga is voor hen, die regelmatig bij het bestudeeren der O.T.-ische geschriften hunne Statenvertaling controleeren, niets nieuws. Maar nu de vraag onder ons is opgekomen, of het niet tijd wordt te zorgen voor eene nieuwe vertaling althans van het O.T., heeft de gemeente er recht op te weten hoe het er mee staat. Sinds 1890 bezig met het verzamelen van gegevens, heb ik eens willen uiteenzetten waarom m.i. de vertaling van het O.T. niet meer geacht kan worden op de hoogte te staan van onzen tijd. Ik kan in oprechten gemoede zeggen, dat — wel verre van er naar te jagen den toestand donkerder voor te stellen dan hij is — ik er naar gestreefd heb zoo zacht mogelijke tinten te kiezen voor het beeld, dat ik te ontwerpen had. Ieder oordeele nu zelf!

Een enkel woord nog over de inrichting dezer brochure. In het eerste deel geel ik een korte schets van de wording van den Statenbijbel, waarna de redenen worden uiteengezet, die m.i. tot eene nieuwe vertaling nopen. In het tweede deel wijs ik er eerst op, dat deze vertalers tegenover den hebreeuwschen tekst vrijer hebben gestaan dan menigeen vermoedt. Vervolgens geel ik eenige plaatsen, waar tengevolge van het inschuiven van een enkel woordje de geheele |iv| zin veranderd is. Hierop volgen plaatsen, waar verschillende woorden onjuist zijn vertaald en eindelijk die, waar een min meer gewijzigde vertaling den zin juister weergeeft. Daar ik hier slechts op zichzelf staande plaatsen kon geven, kwam het mij wenschelijk voor bij wijze van proeve eenige hoofdstukken in hun geheel hierop te laten volgen. Voor ’t gemak van den lezer voegde ik hierbij een lijst der behandelde plaatsen.

Voor ’t overige spreke dit boekje voor zichzelf. Critiek op hetgeen werd geschreven in verband met het tweetal artikelen in de Bazuin, waar ik eerst deze kwestie inleidde, geef ik hier niet. Ook ga ik nu niet in op de vraag, welke kerkengroepen aan die nieuwe vertaling zullen hebben mede te werken. Voor de bespreking van deze zijde der kwestie is het later nog tijd genoeg.

A. Noordtzij.

Kampen, 27 Dec. ’07. |5|

Hoofdstuk I.

Toen in den jare 1637 bij de wed. van Wouw te Leiden door de zorg van P.A. van Ravesteyn de z.g. Staten-vertaling verseheen, was daarmede het eindpunt bereikt van een langen weg. De geschiedenis immers dezer vertaling begint, gelijk Nicolaes Hinlópen in zijne bekende „Historie van de nederlandsche overzettinge des Bijbels” (Leiden 1777) opmerkt [aan wiens werk de volgende aanhalingen zijn ontleend] niet in den jare 1618 maar in 1571. Reeds op de synode van Emden is de vraag ter tafel geweest „of het niet nuttig ware aan eene verbeterde Vlaemsche (Nederduitsche) overzettinge te arbeiden” en in 1578 werd te Dordrecht aan Marnix en Dathenus opgedragen „naar bekwame mannen, wien men dat werk zou kunnen toevertrouwen, om te zien”. In de vroegere vertalingen toch was te veel verouderd en onverstaanbaar geworden en terecht begrepen deze mannen, dat de Bijbel, wilde hij een leesboek zijn óok voor onontwikkelden, vóor alles duidelijk en begrijpelijk moest zijn. In 1586 vernam de synode van ’s Gravenhage dan ook met blijdschap dat Marnix „dit werk uit eigene lief hebberye bij de hand genomen hadde” en drukte den wensch uit dat „die vertalinge voor den dag moge komen, op de eenvoudigste wijze, ten nauwkeurigsten het oorspronkelijke uitdrukkende, en ten uitersten geschikt naer den eigen aert der Nederduitsche tale zonder |6| eenige opsmukkerye”. Eerst in 1594 kon Marnix hiermede ernstig beginnen. Maar daar hij reeds in 1598 overleed, liep alles „in het riet” en scheen „alle hope tot eene goede uitkomste te vergeefsch”.

Nu wordt door de Staten-Generaal een gelijke opdracht verleend aan Wernerus Helmichius en ArnoldusCornelii, die echter eerst in 1603 op de synode te Enkhuizen kunnen verklaren, dat zij „daerin ieverig arbeidden”. Wanneer in 1605 Cornelii overlijdt, verzoeken de synoden van de beide Hollanden Helmichius, die bovendien zijn gewone dienstwerk te Amsterdam had te doen, „dat hij alleen met het werk voortvaren zou”. Onnoodig te zeggen, dat op die wijze het werk niet vorderde. Bij den dood van Cornelii was zelfs Genesis nog niet af. Toen in 1607 ook Helmichius stierf, bleef het gansche werk steken, te meer daar de opkomende leergeschillen aller aandacht gespannen hielden.

Eerst in 1618 kon op de synode te Dordrecht de zaak der bijbelvertaling weer ter hand genomen worden. Toen werd in de zesde zitting door den voorzitter Johannes Bogerman het volgende drietal vragen gesteld: „of het nuttig, ja noodzaekelijk ware den Bijbel uit de grondtale over te zetten? ten anderen, welke wijze tot nut en stichtinge de geschikste wezen zoude? eindelijk, aen hoevele personen, en aen wien, dit zoo gewichtig werk toevertrouwd moeste worden?” Over de noodzakelijkheid eener nieuwe vertaling waren allen het eens. Vervolgens werd in de achtste zitting vastgesteld, dat men zooveel mogelijk bij „de manieren van spreken der Hebreeuwen en Grieken” blijven zou. En eindelijk werd in de tiende zitting bepaald, dat het werk zou worden toevertrouwd aan zes vertalers, drie voor het Oude en drie voor het Nieuwe |7| Testament, terwijl voorts door iedere provinciale synode twee personen zouden worden aangewezen tot het overzien van hun werk”. De synode vertrouwde, dat het gansche werk binnen vier jaren zou kunnen worden ten einde gebracht. Als vertalers werden in de dertiende zitting aangewezen Bogerman, Baudartius en Bucerus voor het O.T. en Rolandus, Faukelius en Petrus Cornelii voor het N.T. Gelukkig werd tevens door de synode vastgesteld, dat de vertalers „opdat ze te spoediger zouden voortgaan in dit werk, middelerwijle vrij zouden zijn van alle andere kerkelijke en andere bedieningen”. Het duurde echter tot 1624, vóor de Staten-Generaal gevolg gaven aan het verzoek der synode om haar besluit met hun autoriteit te steunen; zij spraken echter niet van het vrijstellen der vertalers van iederen ambtelijken arbeid. In 1625 hielden de vertalers hun eerste vergadering in Den Haag, waar de plaatsen der inmiddels overleden Faukelius en Cornelii werden ingenomen door Walaeus en Festus Hommius. Hier bleek dat de vertalers bezwaar hadden het werk te beginnen zonder vooraf van allen ambtelijken arbeid ontslagen te zijnen ook niet konden treden in het voorstel om slechts tweemaal bijeen te komen „om in te brengen en te vergelijken het gene bij ieder van hun in die zake zoude wezen gedaen”. Vandaar een nieuw verzoek aan de Staten-Generaal, waarop nog in hetzelfde jaar geantwoord werd „dat de verkoren overzetters zullen mogen vergaderen binnen de stad Leyden”, „dat aen de Provinciën van Gelderland, Holland, Zeeland en Friesland tot dat einde geschreven zou worden om (de vertalers) voor eenigen tijd, tot dit werk noodig, van hunne tegenwoordige diensten te ontslaen, met behoudinge van hunne |8| wedden” en dat de Staten-Generaal „zouden bezorgen, ’t gene tot huishuer en andere onkosten van nooden zoude wezen”. Onmiddellijk werd nu in 1626 de arbeid te Leiden aangevangen, ook al waren nog niet alle vertalers aangekomen. Volgens Hinlópen hebben die van het O.T. ieder boek in drie deelen verdeeld, dat door ieder der drie vertalers overgezet en van kantteekeningen voorzien is; „vervolgends hebben zij het geen bij ieder van hun vertaald was, in hunne vergaderinge overwogen; daar hebben zij, bij ieder vers, eerst den oorspronkelijken tekst opgelezen, vervolgends de vertalinge, van woord tot woord, zeer nauwkeurig vergeleken”. Hoewel deze regeling der werkzaamheden mij weinig aanbevelenswaardig voorkomt, schijnt ze te berusten op het door Bogerman en Baudartius opgestelde „cort verhael van ’t geen zich heeft toegedragen, belangende de translatie onzes Nederl. Bijbels”. Die van het N.T. daarentegen besloten: „ieder van hun zoude het geheele werk vertalen”.

Ondanks deze goede voornemens rezen echter telkens nieuwe bezwaren en eerst na 1628 kan men zeggen, dat de arbeid geregeld voortging. Zoodra de vertaling van een boek met de kantteekeningen was vastgesteld, werd dit aan de „overzieners” toegezonden tot het maken van opmerkingen. Wel overleden in 1631 Rolandus en Bucerus, wier plaatsen door het weigeren van Thysius en het ontbreken van een nieuwen vertaler voor het N.T. niet werden aangevuld, maar toch konden Bogerman en Baudartius in 1632 aan de Staten-Generaal berichten, dat zij ook het laatste gedeelte der kleine profeten aan de „overzieners” hadden toegezonden en daarmede hun arbeid hadden ten einde gebracht. |9| Walaeus en Festus Hommius konden echter eerst in 1634 de laatste boeken aan de „overzieners” toezenden. Intusschen waren 9 Juli 1633 de gemeenschappelijke vergaderingen begonnen der twee vertalers en acht overzieners van het O.T. om het geheele werk nog eens nauwkeurig na te gaan, welke arbeid eerst in September 1634 kon worden beëindigd. Daarna vergaderden van 16 Nov. 1634 tot 10 Oct. 1635 de twee vertalers en vijf overzieners van het N.T., gedurende het laatste gedeelte van hun arbeid ernstig verontrust door de pest, die „op een allervreezelijkste wijze, in Leyden woedde, van welke echter niemand der overzetteren of overzieneren besmet is geworden”. Zoo kon dan eindelijk tot het drukken worden overgegaan. Het O.T. was in 1636 gereed, terwijl in 1637 het N.T. volgde. Nu werd onmiddellijk door de provinciale synoden er voor gezorgd, dat de nieuwe vertaling allerwege werd ingevoerd. Toch duurde het tot den jare 1641, vóor ze in Amsterdam werd gebruikt. Er waren echter zooveel drukfouten ingeslopen, dat in 1655 nog „eene lijst van de drukfeilen en verbeteringen” in folio moest worden uitgegeven bij P.A. van Ravestein, waarna in 1657 bij denzelfde een verbeterde druk verscheen. Merkwaardig echter dat het tot 1670 duurde, voordat ontdekt werd hoe in Joz. 13 : 2 ten onrechte stond „alle der Philistijnen” in plaats van „alle de grenzen der Philistijnen”.

Daarmede was een arbeid ten einde gebracht, die meer dan eenige andere grooten invloed zou uitoefenen op ons volk. De uitdrukkingen der Staten-vertaling hebben onze omgangstaal en onze letterkunde doortrokken en ook al komt er te eenigertijd een nieuwe vertaling, toch zullen vele van hare uitdrukkingen in onze taal blijven |10| voortleven. Haar wijze van uitdrukken is in ons volksleven ingegaan en zelfs nu nog kan men ook bij hen, in wier leven de Statenbijbel reeds lang de eerste plaats heeft verloren, de meeste doorslaande bewijzen vinden van den grooten invloed van den arbeid der „vaderen van Dordt.”

Maar oneindig grooter nog is haar invloed geweest op de geestelijke ontwikkeling van ons volk. De groote Statenbijbel die nu nog slechts gevonden wordt op de bekende lessenaartjes in de „mooie kamer”, versierd met, maar tevens bedekt door een onberispelijk wit kleedje, werd vroeger bij de huisgodsdienstoefening voorgelezen te midden van het gezin, waarbij niet werd nagelaten voor moeilijke plaatsen na te gaan „wat de kantteekening er van zeide”. Hoevele geslachten zijn niet door deze vertaling gebouwd, bezield en getroost! Van onzen grooten De Ruyter weten wij, hoe hij in zijn kajuit bij de lezing van den Statenbijbel moed en kracht zocht, vóor hij den vaak hachelijken kamp tegemoet ging. Dien bijbel hebben de voortrekkers in Zuid-Afrika met zich medegevoerd, toen ze Engelands juk zochten te ontwijken door noordwaarts de onbekende vlakten in te trekken. Deze vertaling is het geweest die zoovele duizenden zonen van Nederlandschen stam heeft begeleid op hun tocht naar „the far west” en hen heeft verkwikt, ook als de gezichtseinder donker scheen.

Geslacht na geslacht ging heen, maar de oude Statenvertaling, op wier bladzijden de namen dier geslachten waren ingeschreven, bleef.

De Statenvertaling is en blijft een eerezuil voor de „vaderen van Dordt”. Hoeveel bezwaren waren er niet, toen deze werd ondernomen! Ook al was de oude |11| bijbelvertaling zoo slecht, dat men op de synode van Dordrecht meende dat er „zoo vele dingen niet (in) gevonden wierden die verbeteringe weerdig waren”, het volk was er zoo aan gehecht, dat men „om alle ergernissen te mijden” besloot „zooverre het de waarheid, zuiverheid en aert der Nederlandsche tale dragen kon, de oude (te) behouden”. En desondanks moet de reeds vroeger aangehaalde Hinlópen melden: „het leed noch verscheiden jaren, eer alle kerken daervan voorzien waren”, En dat, ofschoon de „Heeren Staten” zich met de zaak bemoeiden! Moeilijkheden waren er ook uit een taalkundig oogpunt. Onze Nederlandsche taal was nog in haar opkomst. Haar kleefden alle gebreken eener ongebonden jeugd aan. Eenheid van spelling was er niet; van het gebruik der naamvallen kan worden gezegd: de regeeringloosheid regeerde hier. Bovendien waren tal van basterdwoorden ingeslopen. Zoo moesten dus de vertalers, eer ze met hun eigenlijken arbeid een aanvang konden maken, beginnen met het vaststellen van allerhande taalregels, wat niet minder dan twee maanden in beslag nam, welke regels bijna alle door de „overzieneren” zijn aanvaard. Desondanks is het O.T. in vier jaar vertaald, en dat op een wijze, die de vergelijking met andere vertalingen uit dienzelfden tijd niet behoeft te schromen.

Maar dit eeresaluut voor hun arbeid mag ons niet doen vergeten, dat sinds dien bijna drie eeuwen zijn voorbijgegaan, waarin de wetenschap, ook de bestudeering der hebreeuwsche taal, met reuzenschreden is voortgegaan. Tal van woorden, wier beteekenis destijds onbekend was, zijn dank zij de vergelijkende taalstudie in helderder licht getreden. Ook de eigenaardige bouw der taal zelve |12| is meer doorvorscht, tengevolge waarvan de vertaling van menige plaats een gansch andere is geworden. Het zou onbillijk zijn er deze mannen een verwijt van te maken, maar het is een feit, dat een nieuwe vertaling van het O.T. er op tal van plaatsen geheel anders zou uitzien dan de hunne.

Ik begin met op te merken, dat sinds dien onze spreektaal op tal van punten is gewijzigd, ten gevolge waarvan tal van uitdrukkingen onverstaanbaar zijn geworden voor een eenvoudigen bijbellezer. Nu heeft men wel getracht aan dit bezwaar tegemoet te komen, door hier en daar een enkel woord te veranderen, zooals dit laatstelijk in de bekende uitgave van Dr. Kuyper, zij het ook heel weinig stelselmatig, is geschied, maar het zit niet zoozeer vast op enkele woorden als wel op den ganschen bouw.

Bovendien hebben de vertalers zich meestal zoo nauw aan „de manier van spreken der Hebreeuwen” gehouden, dat „de klaerheid en de eigenschap onzer moedertale” daaronder noodzakelijk moest lijden. Welke lezer weet wat Jeremia in hoofdstuk 49 : 32 bedoelt met menschen „die aan de hoeken zijn afgekort”? Men moet eerst zijn hebreeuwschen bijbel inzien om te begrijpen, dat de profeet hier spreekt van menschen „die zich de slapen kaal scheren” en zinspeelt op het in Leviticus 19 : 27 verboden gebruik om aan den rand van het hoofdhaar een ronden vorm te geven, zooals sommige arabische stammen deden, die het haar rondom wegschoren en alleen een bos op den schedel lieten staan. Of acht men het soms overeenkomstig „de klaerheid onzer moedertale”, wanneer we in Genesis 19 : 21 lezen: „Ik heb uw aangezicht opgenomen ook in deze zaak” in plaats van |13| „ook hierin ben Ik u goedgunstig”? Wie begrijpt Jeremia 34 : 5 „en naar de brandingen van uwe vaderen de vorige koningen die vóor u geweest zijn, alzoo zullen zij over u branden” in plaats van „en gelijk men voor uw vaderen, de vorige konigen die vóor u geweest zijn gebrand heeft, zoo zal men ook voor u branden”, vgl. 2 Kron. 16 : 14. Voorts Jeremia 31 : 21 „want wie is hij, die met zijn hart borg worde om tot Mij te genaken”? in plaats van „want wie zou zijn leven durven wagen om tot Mij te naderen?”

Vervolgens waren tal van oudheidkundige begrippen hun niet duidelijk. Daarom kozen ze bij de vertaling nu eens het eene dan weer een ander nederlandsch woord, waardoor natuurlijk heel wat verwarring is ontstaan. Zoo wordt bijv. in Richteren 6 : 25 aan Gideon bevolen „het altaar van Baäl” af te houwen en „den bosch die daarbij is”. In vs. 26, 28 en 30 daarentegen is sprake van „de hage”. Hoe kan nu de eenvoudige bijbellezer op de gedachte komen, dat in dit hoofdstuk sprake is van een gewijden boomstam, die naast het altaar van Baäl stond en samenhing met de zinlijke godsvereering der Kanaänieten? Of wel zij antedateeren verschillende instrumenten en werktuigen. Zoo maken ze bv. in Genesis 4 : 21 Jubal tot vader van allen „die harpen en orgelen handelen” in plaats van „die cither en schalmei bespelen” en veranderen in Psalm 149 : 3 en 150 : 4 „reidans” in „fluit”, hoewel uit Klaagliederen 5 : 15 duidelijk blijkt, dat dit woord hun niet onbekend was. In Ps. 33 : 2 is sprake van een „tiensnarige harp” en niet van een „luit en tiensnarig instrument”. De vertalers laten in Richt. 4 : 19 Jaël een melkflesch openen in plaats van een melkzak, terwijl in Genesis 21 : 14 |14| Hagar een waterflesch meekrijgt in plaats van een waterzak. In Hooglied 3 : 6 laten zij gewagen van een „kruidenier” in plaats van een „handelaar” en zetten 3 : 9 een „koets” in de plaats van een „draagstoel”.

Andere begrippen waren hun geheel onbekend, zoodat ze er naar raden moesten. Dientengevolge laten ze Ruth zes maten gerst (± 24 kop) in haar sluier naar huis dragen (Ruth 3 : 15), terwijl daar toch sprake is van haar omslagdoek. In 1 Sam. 19 : 13 legt Michal niet „een geitenvel aan zijn hoofdpeluw”, maar een geitenharen vliegennet aan het hoofdeinde. In Jeremia 36 : 22 v. is niet sprake van een „haard” maar van een „komfoor”, waarin gedurende den winter gloeiende kolen werden gedaan om de kamer te verwarmen. Jesaja schrijft (8 : 1) niet op een „grooten rol” maar op een „grooten schrijftafel.” De opperbakker ziet (Gen. 40 : 16) in zijn droom niet drie „getraliede korven” op zijn hoofd, maar drie „broodkorven”.

Ook onder de boomen zijn er eenige, die den vertalers niet bekend zijn geweest. In Gen. 21 : 33 wordt niet van Abraham gezegd, dat hij „een bosch” plantte te Ber-séba, maar een tamarisk, en onder een zelfden boom heeft Saul te Rama gezeten (1 Sam. 22 : 6) en is hij bij Jabes begraven (1 Sam. 31 : 13). In Jesaja 55 : 13 wordt niet geprofeteerd, dat een „denneboom” in plaats van een doorn zal opgaan, maar een cypres.

Hetzelfde is het geval met tal van dieren. De lijst van reine en onreine dieren zal er in een nieuwe vertaling heel wat anders uitzien dan in de St. V. Zoo moet het konijntje plaats maken voor den klipdas, de buffel voor het damhert, de das voor de antilope! Ook is in Jesaja 13 : 22 evenmin van de „wilde dieren der |15| eilanden” sprake als van „de draken”, maar wel van jakhalzen en hyena’s. In Klaagliederen 4 : 3 wordt niet gedoeld op „zeekalveren” maar op „jakhalzen”. In Hoog lied 4 : 6 verandere men „ree” in „gazelle” en „welp” in „ree”.

Op andere plaatsen, waar hun de woorden niet onbekend waren, hebben ze zoo woordelijk vertaald, dat de nederlandsche lezer dientengevolge een onjuist of in ieder geval een minder juist denkbeeld krijgt van hetgeen de schrijver bedoelde. Zoo wordt in Gen. 47 : 7 en 10 niet gezegd, dat Jakob den Farao zegende, maar dat hij hem groette, zoowel bij het binnenkomen als bij het heengaan, waarbij wij natuurlijk te denken hebben aan het plechtig ceremonieel, waarmede een oostersch koning wordt gegroet. Evenzoo 2 Sam. 13 : 25, waar wij vertalen moeten: „doch hij wilde niet gaan maar gaf hem zijn afscheid”, wat ook het geval is 2 Sam. 19 : 39 „en de koning kuste Barzillai, en gaf hem zijn afscheid”. In Jeremia 34 wordt de bedoeling van den profeet onduidelijk, doordat in vs. 8, 10 en 15 sprake is van „verbond” in plaats van „verbintenis”, daar hier gedoeld wordt op de belofte om de hebreeuwsche slaven vrij te laten overeenkomstig de bepalingen der wet in Deut. 15 : 12 en Exod. 21 : 2. Evenzoo is op tal van plaatsen in de profetische geschriften ten onrechte sprake van „gevangenis” in plaats van „krijgsgevangenschap” of „ballingschap”, zoo b.v. Jeremia 15 : 2 &3132;en wie ter ballingschap, ter ballingschap”, 20 : 6 „gij zult in ballingschap gaan”. Elders is van „gevangenis” sprake, waar slechts een onderdeel daarvan bedoeld was. Zoo wordt Jeremia volgens hoofdst. 20 : 2 gezet „in het blok”, nadat hij „geslagen” was, d.w.z. de Deut. 25 : 2 en 3 |16| voorgeschreven geeseling had ontvangen.

Nog ernstiger wordt het, wanneer de vertalers, een woord niet kennende, er maar naar geraden hebben, waardoor de geheele zin wordt veranderd. Zoo moet Gen. 49 : 13 vertaald worden: „Zebulon woont aan het strand der zee en hij is aan het strand der schepen en zijn achterkant is naar Sidon heen”, d.w.z. zijn gebied strekt zich uit in de richting van Sidon. Dit zelfde woord vinden we ook Deut. 1 : 7 „en aan het zeestrand”, Joz. 9 : 1 „en aan het gansche strand der Groote Zee”, Richt. 5 : 17 „Aser zat aan het zeestrand”, Jeremia 47 : 7 „tegen Askalon en tegen het zeestrand” en Ezechiël 25 : 15 „en het overblijfsel van het zeestrand verdoen”. In Ps. 128 : 3 wil de dichter niet zeggen dat uw huisvrouw wezen zal als een vruchtbare wijnstok „aan de zijden van uw huis” maar „in het binnenvertrek van uw huis” waarbij hij het oog heeft op het gebruik in het Oosten om aan de vrouwen juist dat gedeelte van het huis toe te wijzen, dat volstrekt niet met de straat in verbinding stond. De uitdrukking „in het binnenvertrek van uw huis” maakt geen deel uit van het hier gebruikte beeld van den wijnstok. Hetzelfde woord vinden we Amos 6 : 10, waar dus niet moet vertaald worden „die binnen de zijden van het huis is” maar „die in het binnenvertrek van het huis is.” Verwarrend is daardoor geworden 1 Sam. 24 : 4, waar we lezen „David nu en zijn mannen zaten aan de zijden der spelonk” in plaats van „achter in de spelonk”. Evenzoo Jes. 14 : 15, waarvan de vertaling luiden moest: „voorwaar, in het graf wordt gij afgevoerd, in het onderste der groeve”, dit laatste in plaats van het onverstaanbare „aan de zijden van den kuil.” |17|

Zoo zoude ik kunnen doorgaan. Maar ieder, die zich de moeite getroosten wil om de St. Vert. met den hebreeuwschen tekst te vergelijken, kan gemakkelijk meerdere voorbeelden vinden. Om echter althans eenigermate te doen zien hoe vele woorden er zijn, waarvan de beteekenis nu beter kan worden vastgesteld dan in de 17^de eeuw, zal ik in het tweede gedeelte dezer brochure nog een reeks plaatsen geven, waarvan de vertaling zeer zeker anders zal moeten luiden dan in de St. V. het geval is. Hier wijs ik er slechts op, dat in Hooglied niet minder dan 22 woorden voorkomen, waarvan de vertaling nu anders zou luiden, in de Klaagliederen van Jeremia 10, in de eerste zeventig psalmen 50. Het zij mij echter vergund hieraan nog éen voorbeeld toe te voegen, en wel ten bewijze dat de vertalers niet bang waren om, wanneer zij een plaats niet begrepen, aan een overigens bekend woord een geheel vreemde beteekenis te geven. Zoo wordt het woord, dat altijd en overal „priester” beteekent, soms door hen vertaald door „opperambtman” of „opperofficier” of „overste”. Dientengevolge lezen we nu 1 Kon. 4 : 2 „Azarja, de zoon van Zadok, was opperambtman” in plaats van „Azarja, de zoon van den priester Zadok” en 1 Kron. 27 : 5 „Benaja, de zoon van Jojada, den opperambtman” in plaats van „Benaja, de zoon van den priester Jojada”, terwijl in Genesis 41 de priester Potifera, Jozefs schoonvader, ten onrechte gemaakt wordt tot „overste” van On.

Daarnaast zijn er vele plaatsen, waarvan de zin volkomen onjuist is weergegeven. Zoo zegt Jeremia in hoofdst. 3 : 7 niet: „En Ik zeide, nadat zij zulks alles gedaan had: Bekeer u tot Mij” maar: „Wel dacht ik: nadat zij dit alles gedaan heeft, zal zij tot Mij |18| terugkeeren,” waardoor de zin van het geheele vers verandert. Evenmin mag Jer. 10 : 17 vertaald worden door „Raap uwe kramerij weg van het land, gij inwoneres der vesting,” want de profeet zegt: „Raap uw pakop van den grond, gij die in de benauwdheid zit.” Vervolgens moet Jer. 33 : 16b niet worden vertaald: „en deze is, die haar roepen zal: De Heere onze Gerechtigheid” maar: „en dit is de naam, waarmede men ze noemen zal: De Heere onze Gerechtigheid”; men vergelijke Jer. 23 : 6. In Ezechiel 7 : 12b moet worden gelezen „want een brandende toorn komt over al hun rijkdom” in plaats van „over de geheele menigte van het land,” terwijl het in Ezech. 14 : 3b luidt „zou Ik mij dan door hen laten ondervragen?” en niet „word Ik dan ernstelijk van hen gevraagd?” Voorts wordt in Hozea 4 : 14b niet gezegd: „het volk dan, dat geen verstand heeft, zal omgekeerd worden”, maar „zoo komt het volk, dat geen inzicht heeft, ten val”. Zoo moet ook Hoz. 9 : 7b niet vertaald worden „om de grootheid uwer ongerechtigheid is de haat ook groot” maar „wegens de veelheid uwer overtreding en omdat de vijandschap groot is”.

Hieraan sluiten zich andere plaatsen aan, die in de nu geldende vertaling zelfs met den besten wil geen zin geven. Zoo lezen we b.v. Micha 2 : 6 „Profeteert gijlieden niet, zeggen zij; laat die profeteeren; zij profeteeren niet als die, men wijkt niet af van smaadheden.” De vele ingevoegde woorden bewijzen, hoeveel moeite de vertalers hebben gedaan om er althans iets van te maken. Zoodra men echter vertaalt: „Laat uwe reden niet stroomen”, bazelen zij; „zij moeten hierover hunne reden niet laten stroomen, het smaden houdt niet op” is |19| alles in orde. Wie onzer begrijpt Jesaja 40 : 24 „Ja zij worden niet geplant, ja zij worden niet gezaaid, ja hun afgehouwen stam wortelt niet in de aarde; ook als Hij op hen blazen zal, zoo zullen zij verdorren, en een stormwind zal hen als een stoppel wegnemen?” Voor ieder echter, die ook maar een weinig Hebreeuwsch kent, is het duidelijk dat dit de bedoeling van den profeet is: „Nauwelijks zijn zij geplant, nauwelijks zijn zij gezaaid, nauwelijks wortelt hun stam in de aarde, of Hij blaast op hen en zij verdorren en de stormwind voert hen als kaf mede.” Of welken zin kan men hechten aan Jer. 18 : 15b „want zij hebben hen doen aanstooten op hunne wegen, op de oude paden, opdat zij mochten wandelen in stegen van een weg, die niet opgehoogd is”? De vertaling moet hier luiden: „en de oude paden hebben hen doen struikelen op hunne wegen, zoodat zij bijpaden, een ongebaanden weg betreden”. Meerdere voorbeelden hiervan volgen in het tweede gedeelte dezer brochure.

Nu meene niemand, dat ik opzettelijk de meest sprekende voorbeelden gekozen heb om des te meer kracht aan mijn betoog bij te zetten. Niets is minder waar. Wie nog krassere bewijzen wil hebben, leze maar eens aandachtig het boek Job door of de profetieën van Ezechiël. Dan kan zelfs hij, die geen Hebreeuwsch kent, plaatsen te over vinden, die eenvoudig onverstaanbaar zijn.

Voorts wijs ik er op, dat er tal van plaatsen zijn, waar de huidige vertaling slechts kan gehandhaafd worden met verkrachting van de meest gewone taalregels. Ook daarvan enkele voorbeelden. In Jeremia 14 : 4 zegt de profeet niet: „omdat het aardrijk gescheurd is, dewijl er geen regen op de aarde is; de akkerlieden zijn |20| beschaamd, zij bedekken hun hoofd”, maar: „om den akker, die ontzet is, wijl er geen regen in het land is geweest, staan de landbouwers beschaamd, hebben zij zich het hoofd bedekt.” In Jer. 14 : 22b heet het niet: „zijt gij die niet, o Heere onze God? Daarom zullen wij op u hopen, want Gij doet al die dingen”, maar „zijt Gij het niet, o Heere onze God, opdat wij op ú hopen? want Gij hebt dit alles gemaakt.” Desgelijks moet Jer. 48 : 36 niet vertaald worden door „omdat het overschot, dat hij gemaakt had, verloren is”, maar „daarom is de overwinst, die hij gemaakt had, verloren gegaan.” Voor meerdere voorbeelden verwijs ik naar het tweede gedeelte dezer brochure.

Nog ernstiger wordt echter het geval, waar de St. Vert. juist het tegenovergestelde heeft van hetgeen het oorspronkelijke zeggen wil. Dit vinden we b.v. Genesis 27 : 39, waar nu Ezau’s zegen aldus begint: „Zie, van de vettigheden der aarde zullen uwe woningen zijn en van den dauw des hemels van boven af zult gij gezegend zijn”. Hier moet echter gelezen worden: „zie van den vetten grond der aarde zullen uwe woningen verwijderd zijn en van den dauw des hemels, die van boven is”. Dan alleen is het volgende ons duidelijk en komt het verschil tusschen Ezau’s zegen en dien van Jakob uit. Of ook Hozea 9 : 11, waar we in onze vertaling lezen: „Aangaaade Efraïm, hunlieder heerlijkheid zal weg vliegen als een vogel, van de geboorte en van moeders buik en van de ontvangenis af”, terwijl dit toch de juiste vertaling is: „Efraïms heerlijkheid zal als een vogel wegvliegen, zoodat er geen geboorte, geen zwangerschap en geen ontvangenis meer is”. Van Psalm 72 : 16 moet de vertaling luiden: „Zij er overvloed van koren in het |21| land op de toppen der bergen, ruische zijn vrucht als de Libanon en mogen de stadbewoners opbloeien als het kruid der aarde”, terwijl de St. V. heeft: „Is er een handvol koren in het land op de hoogte der bergen, de vrucht daarvan zal ruischen als de Libanon, en die van de stad zullen bloeien als het kruid der aarde”. Ook hiervan volgen meerdere voorbeelden later.

Welke zijn nu de gevolgen van het voortduren van dezen toestand? Vele en velerlei.

In de eerste plaats voor onze predikanten, die geroepen zijn naar deze vertaling het Woord te verkondigen. Pas in de gemeente bevestigd, wier vertrouwen hij heeft te winnen, zal zijn woord niet met onvruchtbaarheid zijn geslagen, zoekt de jeugdige pastor een tekst. Gedachtig aan hetgeen hem zoo dikwijls op college werd herinnerd, dat altijd de grondtekst moet worden bestudeerd, komt hij na studie tot de overtuiging, dat de St. Vert. min of meer onjuist is en den oorspronkelijkenzin niet goed weergeeft! Wat nu? Als hij doorgaat en aanstaanden Zondag gewaagt van zijn betere vertaling, hoe zal dat dan in de gemeente worden opgenomen? Zal het vertrouwen, dat hij aanvankelijk won, niet een gevoeligen knak krijgen? Den tekst laten varen en een anderen kiezen? Maar indien zich daar dezelfde moeilijkheden voordoen? Niemand heeft het recht zich er over te verbazen, wanneer deze jeugdige prediker een volgenden keer wat gemakkelijker over de taalkundige moeilijkheden heenstapt en zijn „grondtekst” wat eerder ter zijde legt dan wenschelijk geweest ware. Men hoort er wel eens over klagen, dat onze predikanten zoo spoedig verleeren om den grondtekst te bestudeeren; maar zou |22| de toestand der St. Vert. en de daaruit voortvloeiende noodzakelijkheid om daarvan dikwijls af te wijken, waardoor de gemeente zou kunnen worden ontrust en hun invloed gebroken, hierop niet eenigen invloed uitoefenen? Ik vraag slechts!

Er bestaat echter ook nog een andere mogelijkheid. Voortgezette studie maakt het den jeugdigen pastor duidelijk in welke gedeelten der O.T.-ische geschriften de tekst „’t minst goed” is vertaald, en het gevolg daarvan is, dat die gedeelten voor hem gesloten boeken zijn, tot schade voor hemzelf, tot schade voor de gemeente. Men hoore slechts wat Ds. W. Bouwman van Hallum in „Friesch Kerkblad” van 6 December 1907 schreef. „En zoo weten de meeste dienaren des Woords wel gedeelten in de H. Schrift aan te wijzen, kostelijke Schriftgedeelten, die voor de Gemeenten vol zijn van leering en vermaning en troost, maar welke men nu moet laten rusten, omdat de Staten-Vertaling niet bevredigt.” Maar mag men dan nog langer bij de pakken blijven neerzitten, waar dit aan de meesten bekend is?

Elders zie ik een jeugdig predikant, die bij al zijn goede hoedanigheden aan dit éene gebrek lijdt, dat hij een niet te gering denkbeeld heeft van eigen kennis, hoewel daartegen wel het een en ander in te brengen zou zijn. Herhaaldelijk komt hij op den kansel met een „nauwkeuriger” vertaling, nu eens te recht dan weer ten onrechte. Men denke niet, dat ik fantaseer. Meer dan eens is het mij voorgekomen, dat ik niet zonder eenige verbazing van zulk een „nauwkeuriger” vertaling hoorde gewagen, zonder dat ik althans daarvoor voldoenden grond kon vinden. Zeer goed herinner ik mij voor enkele jaren onder het gehoor te hebben gezeten |23| van een jeugdig prediker die, over een zekeren psalm willende preeken, eerst de Statenvertaling voorlas en daarna bescheidenlijk zijn eigen „verbeterde vertaling” ten gehoore gaf, eene vertaling die, voorzoover mijn kennis der hebreeuwsche taal mij ’t recht gaf daarover te oordeelen, voor ’t grootste gedeelte onjuist was.

Maar ook voor de gemeente kan het voortbestaan van dezen toestand ernstig gevaar opleveren. We zagen reeds, hoe haar dientengevolge geheele gedeelten der O.T.-ische geschriften worden onthouden in de prediking, wijl haar pastor geen kans ziet een betere vertaling te leveren. Of wel, zij loopt gevaar, dat haar disch wordt overladen met onrijpe vrucht, en zij wordt het slachtoffer van een jachtmaken naar „nauwkeuriger” vertalingen. En hoe kan men verwachten, dat de eenvoudige gemeenteleden ook maar iets begrijpen van die gedeelten, waarvan hun pastor slechts zeggen kan, dat de bestaande vertaling onjuist is? Zou het misschien daaraan te wijten zijn, dat Job tot de minst gelezen boeken van het O.T. behoort en dat Ezechiël als „onbegrijpelijk” ter zijde wordt geschoven, welk lot tal van andere hoofdstukken deelen? Ik vraag slechts!

Daarbij komt nog iets. Welke gedachte moet een gemeentelid toch wel krijgen, wanneer de pastor ieder oogenblik gewaagt van „nauwkeuriger” vertaling of stelselmatig sommige gedeelten mijdt? Het kan niet anders, of dientengevolge wordt een onzekerheid geboren, die verderfelijk moet werken. Juist omdat men onbekend is met de hebreeuwsche taal en dus niet beoordeelen kan wat goed is vertaald en wat niet deugt, loopt men groot gevaar zich in te beelden, dat er dan ook wel niets meer van deugen zal. Of wel, indien men |24| een der moderne talen machtig is, schaft men zich een andere vertaling aan en begint met kwalijk verheeld medelijden neer te zien op hen, die het alleen met de St. Vert. doen moeten. En wee dan den predikant, die, zich terecht of ten onrechte houdend aan de St. Vert., een tekst behandelt, welke van hunne vertaling afwijkt! Het is waarlijk nog niet zoo heel lang geleden, dat mij door een overigens geacht gemeentelid, die slechts dit gebrek had dat hij zich tegenover derden gaarne liet voorstaan op zijn kennis van moderne talen, gevraagd werd, of de St. Vert. op een bepaalde plaats wel juist was, want hij had in de vertaling van Segond iets anders gelezen! En ik zou wel eens aan predikanten van welken kerkengroep dan ook, voorzoover zij althans de St. Vert. gebruiken, de vraag willen stellen, of hun nooit iets dergelijks overkwam.

Maar zoo vraag ik dan wederom: als de feitelijke toestand dan deze is, dat de St. Vert. van het O.T. geen predikant meer ten volle bevredigt en bij vele gemeenteleden in verdenking staat van niet altijd den juisten zin weer te geven, wordt het dan niet hoog tijd daarin verandering te brengen? Zeker, de St. Vert. is een eerezuil voor de mannen van Dordt, maar strekt het ons tot eere, wanneer wij voortgaan haar te gebruiken, hoewel wij weten, dat zij niet meer staat op de hoogte van onzen tijd en op tal van plaatsen den oorspronkelijken zin geheel onjuist weergeeft?

Maar zijn er dan geen moeilijkheden, die aan een nieuwe vertaling in den weg staan?

Ongetwijfeld, en ik zal de laatste zijn om ze te verkleinen. In zekeren zin zijn de moeilijkheden nu zelfs nog grooter dan in 1618. Toen was men althans |25| vereenigd in éen grooten kerkengroep. Nu vallen wij in vier groepen uiteen, die soms al heel weinig vriendschappelijk tot elkander staan. Daarbij komt dat de Ned. Herv. Kerk zulk een eigenaardige mengeling biedt van min of meer uiteenloopende richtingen, dat niet alleen de drie andere kerkengroepen daardoor eerder worden afgestooten dan aangetrokken, maar ook onderling wantrouwen heerscht. Bovendien zal men ook rekening hebben te houden met de Nederlandsch sprekende kerken in de Vereenigde Staten, in Zuid-Afrika en in De Graafschap Bentheim. Immers ook zij bedienen zich van de Statenvertaling en ook zij zijn uit de aloude Geref. kerken voortgekomen. Dat dit de arbeid op een gevoelige wijze compliceert, is duidelijk.

Daarbij komen moeilijkheden van gansch anderen aard. Is er reeds genoeg voor-arbeid geleverd, noodig eer men tot zulk een arbeid kan overgaan? Hoe staat men tegenover den hebreeuwschen tekst? Zal men hoe dan ook trachten dien slaafs te volgen of zal men naar het voorbeeld der Statenvertalers er vrij tegenover gaan staan en naar de oude vertalingen daarin veranderingen aanbrengen, waar dit noodig zal blijken te zijn?

Wil men weder breede kantteekeningen aanbrengen of zal men zich tevreden stellen met zeer korte noten? Zal men boven ieder boek een korte inhoudsopgave geven, zooals de Statenvertalers dit deden, of zal men een min of meer wetenschappelijke inleiding boven ieder boek plaatsen?

Men ziet, er zijn moeilijkheden te over. Ieder die zich ook maar een weinig met de bestudeering van het O.T. heeft bezig gehouden, kent ze bij eigen ervaring en voelt er al het gewicht van. En men moet die |26| moeilijkheden niet voorbijzien, zelfs al kon men het. Maar men overschatte ze ook niet. Hierbij vergunne men mij deze opmerking. Bij de bestudeering van het reeds meermalen aangehaalde werk van Hinlópen heeft het mij herhaaldelijk getroffen, dat men tegen het einde der 16^de en in het begin der 17^de eeuw zulk een gansch andere manier van handelen had dan wij, kinderen der 20^ste eeuw. Wij zouden zoo zeggen, dat het er in 1571 toch heelemaal de tijd niet voor was om eens te gaan spreken over de mogelijkheid eener nieuwe bijbelvertaling. Van wetenschappelijken voor-arbeid was geen sprake. De weinige pastores vonden zelfs geen rust voor het hol van hun voet. De weinige gereformeerden, die er waren, werden gejaagd als een veldhoen op de bergen. En toch werd de vraag ter tafel gebracht, of men niet tot eene nieuwe vertaling kon komen. Ook in 1618 was het er, zouden wij zoo zeggen, in ’t geheel de tijd niet voor om met een vertaling te beginnen. Nauwelijks was de groote strijd ten einde gebracht, die de kerk zoo lang en zoo ontzaglijk had beroerd en geschokt. Nog gingen de golven van hartstochten twist. Allerwege was het vertrouwen geschokt. En toch begon men aan de nieuwe vertaling, ofschoon men wist hoezeer het volk in breeden kring aan de oude gehecht was. Dat deden die mannen, omdat ze — neen, niet blind waren voor moeilijkheden die hen wachtten, maar — een open oog hadden voor de gebreken, die aan de bijbelvertaling van hun tijd kleefden, en begrepen dat de eenige eisch, welken men aan zulk een werk stellen moet, deze is: ze geve zoo getrouw mogelijk den zin van het oorspronkelijke, en zij, voorzoover de behandelde stof dit toelaat, zoo duidelijk en begrijpelijk mogelijk, opdat ze ook een |27| leesboek kunne zijn voor onontwikkelden. Zouden ook wij dit voorbeeld niet een weinig kunnen volgen?

Of dan bij eene nieuwe vertaling de gansche St. Vert. ter zijde moet geschoven worden? Mij dunkt: er is niemand die dit ook maar zou willen, Men behoude het vele goede, dat de St. Vert. ons biedt: het breede harer taal, het massieve harer uitdrukkingen, het plechtstatige van haar zinsbouw, maar verandere wat bij voortgezette studie van zelf blijken zal onjuist te zijn en niet in overeenstemming met de bedoeling der schrijvers. Dan alleen ontvangt de gemeente weer de geschriften des O.T. in een vorm, die voldoet aan de eigenaardige eischen, welke terecht aan eene bijbelvertaling mogen worden gesteld. |28|

Hoofdstuk II.

Op de eerste vergadering, welke de vertalers van het O.T. den 13^den Nov. 1628 ten huize van Bogerman hielden, werd besloten, dat zij behalve van den hebreeuwschen tekst ook gebruik zouden maken van „alle de beste overzettingen van het O.T.” Dit was in overeenstemming met hetgeen hun in de achtste zitting was opgedragen om „de beste vertalingen, uitleggingen en kantteekeningen (te) vergelijken”. Daarbij werd de wensch gevoegd „dat zij, zooveel de klaerheid en de eigenschap onzer moedertale lijden kon, bij den oorspronkelijken tekst blijven, en de manieren van spreken der Hebreeuwen en Grieken behouden” zouden.

Daaraan hebben zij zich zoo stipt mogelijk gehouden, soms zelfs ten koste der duidelijkheid. Laat mij dit met een paar voorbeelden nader mogen aantoonen. Het hebreeuwsche woord katôn moet in het Nederlandsch nu eens door „klein” dan weer door „jongste” vertaald worden. Dit laatste is door de vertalers niet onder het oog gehouden. Vandaar dat ze David, die, zooals uit 1 Sam. 17 : 38 duidelijk blijkt, ongeveer van Sauls grootte moet geweest zijn, in 1 Sam. 16 : 11 tot den „kleinste” hebben gemaakt in plaats van den „jongste”.

Een tweede voorbeeld. In het Hebr. bestaan eenige werkwoorden, die nu eens zelfstandig moeten worden vertaald, dan weer in verband met andere werkwoorden |29| door een bijwoordelijk begrip moeten worden weergegeven. Ook de vertalers kenden dit verschijnsel wel, maar toch zijn er tal van plaatsen, waar ze zulk een werkwoord ten onrechte zelfstandig hebben vertaald. Zoo heet het Gen. 26 : 18 niet: „als nu Izak wedergekeerd was, groef hij die waterputten op”, maar „en Izak groef de waterputten weer op.” Voorts

1 Sam. 27 : 9b en 10a

St.V. en keerde weder en hij kwam tot Achis. Als Achis zeide.

N.V. Als hij bij Achis terugkwam en Achis zeide.

2 Kon. 24 : 1b

St.V. daarna keerde hij zich om en rebelleerde tegen hem.

N.V. daarna kwam hij weder tegen hem in opstand.

Hozea 2 : 8 (2 : 11 in den hebr. tekst)

St.V. Daarom zal Ik wederkomen en mijn koren wegnemen op zijn tijd.

N.V. Daarom zal Ik mijn koren terugnemen op zijn tijd, d.i. in den oogsttijd.

Hoz. 11 : 9

St.V. Ik zal niet wederkeeren om Efraim te verderven.

N.V. Ik zal Efraïm niet opnieuw verderven.

Maar ook deze vertalers hebben ervaren, dat het niet altijd mogelijk is bij den hebreeuwschen tekst te blijven. Al waren ze afkeerig van het aanbrengen van wijziging in den tekst, ook zij zijn herhaaldelijk op plaatsen gestuit, waar tekstverandering noodzakelijk was. Soms bepaalde die verbetering zich tot het veranderen van klinkers, die zooals bekend is eerst na de vijfde eeuw onzer christelijke jaartelling onder den hebreeuwschen tekst, welke alleen uit medeklinkers bestaat, zijn |30| aangebracht. Op andere plaatsen was het echter noodig een of meer medeklinkers te wijzigen. Het zij mij geoorloofd hiervan eenige bewijzen bij te brengen, wat nog te meer wenschelijk schijnt, wijl menigeen in den waan verkeert, als zouden deze vertalers zich altijd aan den hebreeuwschen tekst gehouden hebben. Ik zal daarbij telkens aangeven, of de vertaling verkregen is door verandering van klinkers dan wel door wijziging of toevoeging van een of meer medeklinkers.

Num. 22 : 32 zie Ik ben uitgegaan u tot een tegenpartij [deze vertaling is alleen mogelijk door den eersten medeklinker van het volgend woord te herhalen].

Richteren 5 : 22 Toen werden de paardehoeven verpletterd [hebr. tekst: toen verpletterden; verandering van klinkers].

1 Sam. 18 : 27 en zij sloegen onder de Filistijnen [en hij sloeg; toevoeging van een medeklinker].

2 Sam. 22 : 36 en door uw verootmoedigen hebt Gij mij groot gemaakt [en uw antwoorden; verandering van klinkers].

1 Kon. 22 : 37 Alzoo stierf de koning en werd naar Samaria gebracht [en hij kwam te S.; verandering van klinkers].

1 Kon. 22 : 49 maar zij gingen niet [maar hij ging niet; toevoeging van een medeklinker].

2 Kon. 13 : 19 en zeide: Gij zoudt vijf- of zesmaal geslagen hebben [en zeide om vijf- of zesmaal te slaan; toevoeging en verandering van medeklinkers].

2 Kon. 21 : 6 om Hem tot toorn te verwekken [slechts mogelijk door herhaling van den eersten medeklinker van het eerste woord van het volgende vers].

Job 21 : 13 en in een oogenblik dalen zij in het graf |31| [worden zij verschrikt; verandering van éen klinker].

Job 34 : 3b gelijk het gehemelte de spijze smaakt [gelijk het gehemelte smaakt om te eten; verandering van klinkers].

Psalm 23 : 6b en ik zal in het huis des Heeren blijven in lengte van dagen [en ik zal terugkeeren; toevoeging van éen medeklinker].

Ps. 50 : 18 Indien gij een dief ziet, zoo loopt gij met hem [zoo hebt gij een welgevallen in hem; verandering van klinkers].

Ps. 89 : 3 Uwe goedertierenheid zal eeuwiglijk gebouwd worden [goedertierenheid; toevoeging van éen medeklinker].

Ps. 89 : 20 Toen hebt Gij in een gezicht gesproken van uwen heilige [tot uwe heiligen; weglating van éen medeklinker].

Ps. 119 : 22 Wentel van mij versmaadheid en verachting [ontdek; verandering van éen klinker].

Ps. 143 : 9 bij U schuil ik [bij U heb Ik verborgen; verandering van éen medeklinker en een klinker].

Jesaja 10 : 29 te Geba houden zij hunne vernachting [te G. houden wij vernachting; verandering van twee medeklinkers].

Jesaja 12 : 1 uw toorn is afgekeerd en Gij troost mij [wordt uw toorn afgekeerd opdat Gij mij vertroost; verandering van twee klinkers].

Jesaja 17 : 5 gelijk wanneer een maaier het staande koren verzamelt [verandering van twee klinkers].

Jesaja 33 : 20 Schouwt Sion aan, de stad onzer bijeenkomsten [onzer bijeenkomst; invoeging van een medeklinker].

Jesaja 42 : 4 en hij zal niet verbroken worden [en hij zal niet ijlen; verandering van klinkers]. |32|

Jeremia 6 : 27 Ik heb u onder mijn volk gesteld tot een wachttoren [tot een toetser; verandering van twee klinkers].

Jeremia 12 : 9b komt om te eten [brengt tot spijze verandering van twee medeklinkers].

Jeremia 15 : 10 nog vloekt mij een ieder van hen [andere woordindeeling].

Jeremia 15 : 11 zoo niet uw overblijfsel ten goede zal zijn [zoo Ik u niet heb losgelaten ten goede; verandering van een klinker].

Jeremia 31 : 14 omdat zij niet zijn [omdat zij niet is; verandering van éen medeklinker].

Jeremia 32 : 33 hoewel Ik hen leerde [en ’n hen leeren; invoeging van éen medeklinker].

Jeremia 33 : 9 dien Ik hun beschikke [dien Ik haar beschikke; toevoeging van éen medeklinker].

Jeremia 39 : 8 en de huizen des volks [ en het huis des volks; toevoeging van éen medeklinker].

Jeremia 49 : 8 wendt U, woont in diepe plaatsen [verandering van twee klinkers].

Jeremia 51 : 2 en Ik zal Babel wanners toeschikken [vreemden; verandering van éen klinker].

Jeremia 51 : 58 Die breede muur van Babel zal ten eenenmale ontbloot worden [de breede (enkelv.) muren van Babel; verandering van éen klinker].

Hozea 10 : 5 De inwoners van Samaria zullen verschrikt zijn over het kalf van Beth-Aven [over de koeien van Beth-Aven; verandering van éen klinker].

Joël 3 : 11 en vergadert u [en zij zullen zich verzamelen; verandering van éen medeklinker].

Amos 2 : 15 en die licht is op zijn voeten, zal zich |33| niet bevrijden [zal niet redden; verandering van klinkers].

Nahum 1 : 5 en de aarde licht zich op [en gij heft de aarde op; verandering van klinkers].

Habakuk 1 : 5 want Ik werk een werk [want een werk werkende; invoeging van éen woord].

Haggai 1 : 2 de tijd is niet gekomen [verandering van éen klinker].

Zacharia 2 : 6 (hebr. tekst 2 : 10) want Ik heb ulieden uitgebreid naar de vier winden des hemels [als de vier winden des hemels; verandering van éen medeklinker].

Zacharia 7 : 7 Zijn het niet de woorden [niet met de woorden; verandering van éen woordje].

Zacharia 9 : 9 en Hij is een Heiland [en Hij is gered; verandering van éen medeklinker].

Voorts moeten uiteraard ook die plaatsen als verbeterd worden beschouwd, waar de vertalers een woord hebben ingevoegd, dat ze, wijl het niet in den hebreeuwschen tekst stond, tusschen twee haakjes zetten of dat, gelijk later de gewoonte werd, cursief werd gedrukt. Men versta mij echter wel! Niet ieder cursief gedrukt woord is als tekstverbetering te beschouwen. Dikwijls toch vloeit de invoeging uit den aard der zaak voort. Zoo b.v. waar sprake is van „moeders buik”, „dorschvloer” en dergelijke, of ook Jes. 29 : 13 „en hunne vreeze, waarmede zij Mij vreezen”, waar het juist verstand van den tekst een kleine omschrijving noodzakelijk maakte. Maar wel is van tekstverbetering sprake, zoodra zonder het ingevoegde woord een gansch andere zin ontstaat. Laat mij ook daarvan eenige voorbeelden mogen geven. Ik zal dan weer tusschen twee haakjes plaatsen de |34| vertaling, die men krijgen zou, indien de tekst onveranderd bleef.

2 Sam. 21 : 8 de vijf zonen van Michals zuster, Sauls dochter [van Michal, Sauls dochter; maar duidelijk is hier sprake van Merab].

Psalm 95 : 10 Veertig jaren heb ik verdriet gehad aan dit geslacht [aan een geslacht].

Jesaja 18 : 7 Te dier tijd zal den Heere der heirscharen een geschenk gebracht worden van het volk [ten geschenke gebracht worden een volk].

Jesaja 19 : 23 en de Egyptenaren zullen met de Assyriërs den Heere dienen [en de E. zullen de Assyriërs dienen].

Jesaja 44 : 5 en die zal zich noemen met den naam van Jakob [en die zal met den naam van Jakob roepen].

Jeremia 19 : 1 Ga henen en koop eene pottenbakkerskruik, en neem tot u van de oudsten des volks [en van de oudsten des volks].

Jeremia 46 : 8 en zijne wateren bewegen zich als de rivieren [en wateren].

Jeremia 48 : 5 Moabs wederpartijders [de wederpartijders van].

Ezechiël 16 : 7 uwe borsten zijn vast geworden [borsten zijn vast geworden].

Ezechiël 16 : 43 zoo zal Ik ook uwen weg op uw hoofd geven [op een hoofd geven].

Obadja vs. 7 Zij hebben u overmocht; die uw brood eten, zullen enz. [zij hebben u overmocht, uw brood, zij zullen].

Micha 7 : 3 zoo eischt de vorst en de rechter oordeelt |35| om vergelding [de vorst vragende en de rechter om vergelding].

Haggai 2 : 17 en gij keerdet u niet tot mij [en niet-zijn ulieden tot mij].

Deze weinige voorbeelden, welke ieder, die zich ook maar een weinig bezig houdt met de vergelijking van onze Staten-vertaling met den hebreeuwschen tekst, gemakkelijk kan vertienvoudigen, mogen voldoende zijn om duidelijk te maken, dat ook deze vertalers herhaaldelijk tot het middel van tekstverbetering de toevlucht hebben genomen. Ook hun was niet onbekend, dat, gelijk Prof. Dr. A. Kuyper schreef in zijn Encyclopedie III bl. 68, we bij het vertalen hebben „te rekenen met het feit, dat de autographa [de oorspronkelijke handschriften der schrijvers] er niet meer zijn, en dat hetgeen we omtrent den overgeleverden tekst te weten kwamen, geen twijfel gedoogt, of de tekst der autographa was, zelfs reeds spoedig, op tal van punten onzeker geworden”.

Intusschen is het voor ieder die nadenkt duidelijk, dat het invoegen van een enkel woordje, dat niet in het oorspronkelijke staat, aan eigenaardige gevaren blootstelt. Immers daardoor kan de oorspronkelijke zin min of meer worden gewijzigd en dus het begrijpen van de bedoeling der schrijvers onmogelijk gemaakt ot althans bemoeilijkt worden. Aan dit gevaar zijn ook de bewerkers der Staten-vertaling niet ontkomen. Ook daarvan mogen enkele voorbeelden volstaan. Om de vergelijking der beide vertalingen te vergemakkelijken, zal ik de Statenvertaling en de mijne naast elkander plaatsen. |36|

Hierbij sluiten zich andere plaatsen aan, waarin een of meer woorden voorkomen, die den vertalers onbekend zijn geweest of door hen verkeerd zijn begrepen, tengevolge waarvan de vertaling nu anders zal moeten luiden. Deze woorden zijn de cursief gedrukte.

Spreuken 13 : 20.

Ten slotte voeg ik hieraan nog eenige plaatsen toe, waarvan een min of meer gewijzigde vertaling den zin juister weergeeft.

Richteren 5

Job 5

Psalm 65

Spreuken 21

Jesaja 22 : 1-14

Jesaja 41

Lijst van besproken plaatsen

1. Zoo ook Hozea 6 : 4 „dewijl uwe vroomheid is als een morgenwolk, en als een vroeg optrekkende dauw”.

2. De sprinkhaan heeft de schors er afgevreten, zoodat de boom wit werd en sterven moest. Daarop wijst ook „rijshout”.

3. Onzekere vertaling, daar het woord alleen hier voorkomt.

4. Deze vertaling is zeer onzeker, daar dit woord alleen hier en in vs. 11 voor. komt; in vs. 11 vertaald door „leiding”.

5. Onzekere vertaling, daar het woord alleen hier voorkomt.

6. Onzekere vertaling, daar het woord hier alleen voorkomt.

7. d.i. die op het Amalekitische gebergte wonen, vgl. 12 : 5.

8. Deze vertaling is onzeker, daar het woord hier alleen voorkomt.

9. Zoo met verandering van klinkers, gelijk reeds St.V. deed. In den hebr. tekst staat: toen verbrijzelden zij.

10. Van den Kanaäniet.

11. In den hebr. tekst staat: antwoordde haar, wat reeds door de St.Vert. is veranderd.

12. In den hebr. tekst staat: de hals van den buit; vandaar „buithalzen” in de St.V. De lezing „vorstin” is verkregen door verandering van éen medeklinker.

13. Zoo met verandering van klinkers.

14. woordelijk: klimmen tot redding.

15. Zoo met verandering van éen klinker.

16. woordelijk: de uitgangsplaatsen van den morgen en van den avond.

17. woordelijk: het ontginnen.

18. zoo door verandering van een medeklinker. De St. Vert. is niet in overeenstemming met den hebr. tekst.

19. Zoo door weglating van éen medeklinker. De St. V. is niet in overeenstemming met den hebr. tekst.

20. De hebr. tekst heeft hier: met menschenwagens, ruiters, wat geen zin geeft. De St.V. zocht een andere oplossing der moeilijkheid.

21. De St.V. is hier niet in overeenstemming met den hebr. tekst.

22. Zoo met geringe verandering van klinkers.

a.