Hoofdstuk XXX. New-York.

Gedurende de laatste dagen van mijn verblijf in Amerika had ik nog de gelegenheid bij vernieuwing New York te bezoeken. Ik zal niet trachten een beschrijving te geven van deze machtige wereldstad. Men kan hierover, naast andere boeken, lezen de uitstekende beschrijving in Baedeker’s „Vereenigde Staten”.

Door de uitstekende vervoermiddelen is men in staat, spoedig de voornaamste deelen van de stad te bezoeken en een indruk te bekomen van het leven in New York. De boven- en ondergrondsche treinen, de electrische trams en de auto’s brengen u in korten tijd waar gij wezen wilt.

In een auto gezeten, reed ik met mijn gastheer langs den Hudson en River-side Drive. Hier bezichtigden wij het Mausoleum van Generaal Grant, opgetrokken in Dorischen stijl, van wit graniet vervaardigd. Vervolgens reden wij den beroemden Fifth Avenue langs, waar ik de merkwaardige paleizen van onderscheidene |228| Amerikaansche rijkaards zag, om vervolgens uit te stappen aan het Central Park, waar wij eenigen tijd vertoefden. Het is verrassend, uit de drukte van New-York’s straten op eens in de heerlijkheid en in de rust van het Central Park te zijn. Want het is niet een park in den gewonen zin. Immers, het is 2½ mijl (50 minuten) lang en een halve mijl (10 minuten) breed. Oorspronkelijk was dit park een stuk moeras met rotsen er in, maar door de mildheid van Messes Vann en Olmsted is het in een schoon park herschapen, even grootsch als liefelijk. Heuvels en grasvelden, boomgroepen, heesters en bloemperken, vijvers en stroomend water, breede rijwegen en kronkelende voetpaden wisselen elkander af, terwijl er bepaalde punten zijn, waar men een kostelijk vergezicht heeft. Hier en daar zijn standbeelden geplaatst. Aan den zuid-oosthoek van het park bevindt zich een zoölogische tuin, aan den westkant het Amerikaansche Museum van natuurlijke historie, en aan de oostzijde is het beroemde Metropolitan Museum of Art, waarvoor staat de prachtige Cleopatra’s Needle, een Egyptische obelisk uit Alexandrië, een geschenk van den Khedive Ismaël Pasha aan New-York. Eenige uren bracht ik in dit kunstpaleis door om de schatten van oude en nieuwe kunst, hier bijeengebracht, te zien. Kunstgewrochten uit verschillende tijden ziet men hier bijeen, een beroemde verzameling van Grieksche en Phoenicische kunstvoorwerpen, Romeinsche en Etruscische oudheden, fraaie fresco’s uit Pompeji, schatten van beeldhouwkust en architectoniek. En verder gaande door de 34 zalen ziet gij prachtige verzamelingen van oud-porcelein, o.a. een collectie Chineesch porcelein, door Pierpont Morgan in bruikleen afgestaan. Lang vertoefden wij in de afdeeling schilderkunst, |229| waar in zaal 14 een kostbare verzameling van oude meesters, voornamelijk van oud-Hollandsche en Vlaamsche schilders, ons boeide. Hier zagen wij schilderijen van Rubens, Jacob van Ruysdael, Albert Cuyp, Rembrandt’s Aanbidding van de herders, Frans Hals, portretten van Van der Helst, Van Mierevelt, Van Dijck, e.a.

Een langdurig bezoek van een museum vermoeit, vooral wanneer men gaarne in korten tijd veel in zich wil opnemen. Daarom besloten wij in een restauratie te gaan rusten en ons te verfrisschen. Hiervoor bezochten wij het groote Warenhuis van Siegel en Cooper. Dit reusachtige gebouw kan nauwelijks een winkel in den gewonen zin genoemd worden. De oppervlakte beslaat een geheel huizenblok meer dan honderd meter lang en breed, en ruim tien hoog opgetrokken verdiepingen hoog. Door onderscheidene ingangen stroomen de bezoekers binnen. Met dichte drommen gaan zij door de ruime en hooge zalen tusschen de toonbanken, hoog opgetast met allerlei goederen, om zich te begeven naar de afdeeling, waar het artikel, waarin zij belang stellen, ten verkoop is uitgestald. Alle mogelijke artikelen zijn hier te verkrijgen. Wollen, linnen, katoenen en zijden stoffen in allerlei kwaliteit, gemaakte dames- en kinderkleeding, kousen, schoenen, parapluies, parasols, wandelstokken, garens en band, allerlei benoodigdheden voor de huishouding, voor handwerken, schildersbehoeften, schrijfgereedschappen, glas en aardewerk, kinderwagens, tuingereedschap, hoeden, enz. worden hier te koop aangeboden. Ja, zelfs is er een afdeeling, waar gij kantoorbehoeften, de nieuwste en pas verschenen boeken kunt koopen. Zelfs ontbreekt niet een afdeeling, waar allerlei verfrisschende spijzen |230| en dranken, vruchten enz. zijn te verkrijgen. Op een van de hoogste verdiepingen is een uitstekend ingerichte restauratiezaal, waar men heel goed en niet erg duur zijn lunch of middagmaal kan gebruiken. Boven op het dak kan men een wandeling maken in een tuin, daarop aangebracht. Men kan de verschillende verdiepingen bereiken langs een gewone trap, maar ook door middel van een lift. Wil men van de eene naar de andere verdieping, welnu men begeeft zich naar de lift, de bediende roept up of down, en gij stapt in aan een van beide zijden, naar dat gij wilt stijgen of dalen. Alles gaat zoo rustig en zoo ordelijk, en de bediening bij de liften is zoo goed, dat men als van zelf uitgelokt wordt dezen weg te verkiezen.

Hebt gij geen lust, om de trap te beklimmen en wilt ge niet met de lift stijgen of dalen, welnu dan kunt gij ook nog gebruik maken van de revolving staircases, twee zich steeds bewegende trappen, waarvan de eene naar boven en de andere naar beneden gaat. De leuning gaat ook mede. Gij betreedt dus de trede, gij vat de leuning en gij gaat vanzelf naar boven of naar beneden. Het eenige, waaraan gij moet denken, is, dat gij met behendigen tred afstapt, waar gij moet zijn.

Zeer nuttig en aangenaam is een bezoek aan een van de Skyscrapers (wolkenkrabbers). Gij raakt dan met die machtige luchtgevaarten verzoend, en leert den practischen zin der Amerikanen, en de wonderen der techniek bewonderen. Wij begaven ons naar Madison Square, waar het, toen ten minste nog, hoogste gebouw op de wereld, The Metropolitan Life Building, staat. Het gebouw zelf, opgetrokken van zuiver wit Tuckahoe marmer, heeft een frontbreedte van 200 voet en eene |231| diepte van 425 voet, terwijl de hoogte van de elf verdiepingen samen bedraagt 164 voet. Hoog boven het hoofdgebouw der verzekeringsmaatschappij uit verheft zich die toren, 75 voet breed aan de zijde van Madison Avenue en 85 voet aan de 24ste straat, met een totale hoogte van 700 voet. De stijl, waarin het gebouw is opgetrokken, is ontleend aan de beroemde Campanile van de St. Markus kerk te Venetië. De lift bracht ons heel spoedig naar de vijftigste verdieping, 660 voet hoog boven de straat, van welk punt men een wonderheerlijk panorama heeft over de stad en hare omgeving. Diep beneden u ziet ge de stad als een blokkendoosbouw opgezet, en in de smalle straatjes ziet gij kleine, zich voortbewegende menschjes en voortschuivende karretjes. Gij ziet de torens en ook de andere wolkenkrabbers, o.a. dicht bij het zonderlinge Flat-iron Building (strijkijzer gebouw), een naam, dien het aan zijn vorm dankt, met 20 verdiepingen, 95 meter hoog als nietig klein gebouw van uit uw hoogte beneden u. Geheel New-York, liggend tusschen den Noord- en Oost Hudson, ontplooit zich voor uw blik, terwijl aan de eene zijde uw oog reikt tot in de haven der stad dicht tot de zee, en rondom NewYork de omliggende dorpen en steden gezien worden. De Metropolitan-maatschappij heeft dit reusachtig groote en hooge gebouw natuurlijk met een practisch doel opgetrokken, en het geheel ingericht voor kantoren.

Om een indruk te bekomen van wat met die wolkenkrabbers beoogd wordt, ontleenen wij een stuk uit de N. Rott. Courant, overgenomen uit een te New-York verschijnend Maandschrift „The Skycraper”, onder redactie van Bernhard Riebergs.

„De hoogste wolkenkrabber belooft de thans in aanbouw |232| zijnde Woolworthtoren te worden. Dit ruim 50 verdiepingen tellende kantoorhuis zal een hoogte van 750 Eng. voet boven den beganen grond bereiken; de Metropolitan Life-toren is 700 voet hoog, de Singer-toren 612 voet, de hoogte van het thans voltooid wordende stadhuis is 500 voet, die van het zoo juist in gebruik genomen kantoorgebouw der Bankers Trust Co. 539 voet, het gebouw der City Investment Co. is 486 voet Oog en dat der New-York Times 419 voet. Ter vergelijking diene, dat de Eifel-toren 984 voet hoog is en de toren van den dom van Keulen 500 voet. Het gebouw der Bankers Trust Co., waarvan reeds sprake was, is ruim 30 verdiepingen hoog; het staat op den boek van Wall- en Nassaustreet, tegenover Broad-street. De top (van toren kan men niet spreken, want feitelijk zijn het torens op torens) heeft den vorm van een afgeknotte piramide, waaruit de centrale verwarming en electrische centrale haar stroom afvoeren, hetgeen het gebouw hoog in de lucht immer van een sierlijke pluim van witten stoom voorziet. De hoogste verdieping in dit huis is voor den heer J. Pierpont Morgan gereserveerd, die van plan is daar, waar hij de geheele benedenstad en de prachtige New-Yorksche haven kan overzien, voor zichzelf en zijn intiemste zakenvrienden een soort „retraite” in te richten. Huurprijs: 20.000 pd. St. per jaar. Van de waarde dezer gebouwen kan men zich een denkbeeld vormen uit het volgende lijstje, dat de Skyscraper geeft van de aanslagwaarde voor de New-Yorksche belasting: Empire Building (waar de Staaltrust nestelt) 4.100.000 pd. St.; goederenbeurs 4.300.000 pd. St.; City Investing Building (waar de Guggenheims, de Goulds en de Harrimanlijnen hun hoofdkwartieren hebben) 6.500.000 pd. St.; Trinity Building |233| 6.500.000 pd. St.; Hudson Terminals 12.160.000 en Metropolitan Life gebouw 12.415.000 pd. St.. Een stuk gronds op den hoek van Exchange Place en Broad Street werd in 1822 voor 11,050 pd. St. verkocht, in 1847 werd het voor 80,000 pd. St. verkocht, in 1899 voor 850,000 pd. St. en in Juni 1900, te zamen met enkele aangrenzende perceelen, voor 4,000,000 pd St. Op deze plaats werd tegen een kostprijs van ten minste even zooveel de twintig verdieping hooge skyscraper, de Broad Exchange Building, opgetrokken. Men kan zich van zoo’n gebouw eenig denkbeeld vormen als men verneemt, dat in dit Broad Exchange Building 37 beursfirma’s (waaronder b.v. de bekende firma Ladenburg Thalmann & Co.), 57 banken, makelaars e.d., 93 advokaten en 14 accountants hun kantoren hebben. Er zijn in dat gebouw ongeveer 1400 of 1500 telefonen in gebruik en het aantal dagelijksche aansluitingen is 30,000. Er worden elken dag in dit Broad Exchange gebouw ongeveer 20,000 brieven en en poststukken afgegeven. Liften schieten er omhoog en omlaag sommige zijn sneltrein-liften, welke alleen de verdiepingen boven de 10de bedienen, de andere zijn bommelliften, welke de eerste tien verdiepingen bedienen. Op de bovenste verdieping van het Broad Exchange gebouw (alsmede van andere wolkenkrabbers) is een lunch-club, en een speciale lift brengt de leden, zonder oponthoud onderweg, direct naar de plaats van bestemming. In sommige gebouwen gaan de liften tot onder den grond, om passagiers voor den ondergrondschen spoorweg uit te laten. De loop der liften wordt door een of meer „starters” geregeld, die het sein tot vertrek geven. Wanneer een lift te lang „in de lucht blijft” kan de starter den liftbediende per telefoon een standje maken. In het |234| Singer-gebouw is een bord aangebracht, waarop men den loop van elke lift kan volgen; voor elke verdieping, welke de lift passeert, ontgloeit nl. een electrisch lichtje op dat bord. De wijzen, waarop de loop van de liften kan worden nagegaan, zoowel op den beganen grond als op de verschillende verdiepingen, zijn zeer verschillend, en meestal hoogst vernuftig uitgedacht. Het spreekt vanzelf, dat in deze reuzengebouwen tal van winkels zijn gevestigd; de benedenhal van sommige gelijkt veel op een winkelgalerij. Enkele dezer zaken brengen eenhuurprijs van 2000 pd. St. ’s maands op. De Skyscraper vertelt: Als regel zijn deze winkels als volgt verdeeld: In den „kelder” zijn een café, een barbiers-zaak en een manicuursalon; in de hal is een sigarenwinkel, een banketbakkerswinkel en de onvermijdelijke soda- en roomijs-„toonbank”; voorts vindt gij er een boekverkooper, een fruithandelaar, een of meer telegraaf- en kabelkantoren, telefooncellen, schoenpoets-gelegenheden, ook wel bloemen-, heerenartikelen- en bontzaken. Over de verschillende verdiepingen vindt gij schoenmakers, kleermakers, Turksche bad-inrichtingen, tandartsen, dokters, stenografen, en typewriters verspreid. In de kelders der skyscrapers bevinden zich soms reusachtige veiligheidskluizen; sommige dezer beschikken over 6000 à 8000 loketten. Dat de brandvrijheid dezer inrichtingen niets te wenschen laat, is bij de verwoesting van het gebouw der Equitable gebleken. Een dezer benedenstad-kluizen is de bewaarster van Rockefeller’s effectenbezit. Omstreeks het begin van elke maand wordt in een aan die kluis grenzende kamer een groepje kantoorbedienden opgesloten, dat gedurende enkele dagen achtereen zich met het knippen van John D.’s couponnetjes onledig houdt. |235|

Wanneer men deze bijzonderheden leest of zich dag aan dag te midden van dat beweeg in de New-Yorksche benedenstad bevindt, kan men het moeilijk gelooven, dat een 100 jaren geleden de straten daar aan een Hollandsch buiten-dorp herinnerden. Men kan zich het bijna niet voorstellen, dat, nog niet zoo heel veel jaren geleden, op de plaats, waar thans een reuzenhuis de lucht in torent, een Hollandsche kerk (inmiddels weliswaar tot postkantoor ingericht) stond. Toch is het zoo, terwijl het eveneens een historisch feit is, — de Skyscraper brengt de afbeeldingen als overtuigend bewijs — dat de drukke grootestadsleven rumoerende Broad street, eens een stil grachtje is geweest. Het blad vertelt n.l.: The Dutch called Broad street the „Heeren-Gracht”. |236|